De thematiek

Der fliegende Holländer is Wagners eerste volwaardige opera, maar toont ons direkt al de vergaande mystieke, dichterlijke en muzikale vermogens van deze grote kunstenaar.

Voor diegenen die in eerste instantie terugdeinzen voor de complexiteit van zijn latere opera’s is Der fliegende Holländer een uitstekende start om met zijn werk kennis te maken.

Het is het verhaal van een ogenschijnlijk tot eeuwig zwerven verdoemde zeeman, die ondanks zijn materiële rijkdom, geen rust en vreugde vindt, de liefde ontbeert en een speelbal van de elementaire natuurkrachten is zolang hij niet een vrouw gevonden heeft, die hem onvoorwaardelijk, over de grenzen van het aardse graf heen trouw is.

Achter dit legendarische beeld gaat een mystieke gedachte schuil. Het is een symbolische verbeelding van het lot van die mens, die zijn hele levensbeschouwing baseert op wat zijn aardse verstand hem ingeeft en wat hij in de materiële wereld waarneemt, naar die levensbeschouwing handelt en daarop vervolgens de reacties van het leven ondervindt.

De zich op zijn verstand en het materiële oriënterende mens bestaat al eeuwen en eeuwen en werd in oude tijden reeds verbeeld in de legende van Odysseus en de wandelende Jood. In onze westerse wereld ging deze levensbeschouwing echter vanaf het einde van de 15e eeuw steeds meer terrein winnen en in toenemende mate onze gehele cultuur beheersen. Een nieuwe versie van de oude legende moest geboren worden om deze ontwikkeling te verbeelden: de legende van de vliegende Hollander ontstond als een nieuwe versie van die van Odysseus en de wandelende Jood.

Nu, enige eeuwen later, is de betekenis van de legende niet verminderd; het tegendeel is eerder waar. Geen cultuur en tijd legt de consequenties van een op het verstand en materiële gebaseerde levensbeschouwing zo meedogenloos bloot als de onze. Wagners opera verwoordt, verbeeldt en verklankt de fysieke en psychische gevolgen.

Maar het werk gaat verder dan de signalering van deze tragedie. Wagner leert ons ook uit welke hoek de verlossing moet komen, welk deel van ons wezen zich moet ontwikkelen om tot ‘het ware leven’ te geraken en ons tot ‘hele’ mensen te maken, die rust, geluk en liefde kunnen vinden.