Wat is een partituur in woorden?
| Een “partituur in woorden” is een unieke methode om zonder enige muzikale kennis – zoals het kunnen lezen van een notenbeeld – toch ingang te krijgen in de moeilijkste opera-partituren.
Een “partituur in woorden” wordt “gelezen” gelijktijdig met het beluisteren van een opname van een opera. De lezer/luisteraar ziet steeds een muzikale analyse van de muziek die hij op dat moment ook daadwerkelijk hoort. Die analyse is diepgaand en zeer veelomvattend, doch zodanig genoteerd, dat een ieder – leek of vakman – eenvoudig daaruit die selectie kan maken die past bij zijn kennis, ervaring en mogelijkheden. Laat U zich niet door het op het eerste gezicht ingewikkelde beeld van de pagina’s afschrikken. De ervaring heeft geleerd dat men snel aan het beeld went en de notatie leert gebruiken. De enige absolute voorwaarde voor succes is dat U de in de handleiding opgenomen aanwijzingen voor selektief lezen opvolgt. Daar de muzikale analyse niet alleen parallel aan de versregels van het tekstboek, maar ook aan de oorspronkelijke, in de partituur opgenomen toneelbeeld-beschrijvingen en regie-aanwijzingen is gekoppeld, gaat de lezer/ luisteraar deze elementen steeds intensiever in hun samenhang beleven. Die eenheid tussen de tekst, de muziek en het oorspronkelijk door de dichter bedoelde toneelbeeld kristalliseert echter eerst geheel uit wanneeer men zich van de eigenlijke thematiek van het werk bewust wordt. Wie de thematische analyses van Maarten Zweers in de vorm van zijn voordrachten beluistert of in de geschreven vorm leest, zal getroffen worden door de verbijsterende diepgang van het gedachtengoed, dat onze grootste dichters en componisten in hun grote muziekdramatische werken hebben vastgelegd. In woord, beeld en klank blijkt esoterisch goud verborgen te liggen, dat bij vele grote actuële vragen voor de individuële mens en voor de maatschappij als geheel nieuwe perspectieven biedt. |
De voordelen van een “partituur in woorden”
- Een “partituur in woorden” is meer dan een tekstboek, want talloze muzikale wetenswaardigheden – zoals thema’s, motieven, opvallende muzikale figuren, instrumentatie, toonaarden en modulaties (= wisselingen van toonaard) – zijn naast de versregels van het tekstboek vermeld. Noten ontbreken in principe. De voorkomende noten moeten alleen als grafische symbolen worden gezien, die net als de vele andere, niet muzikale grafische tekens dienen om de essentie van een motief of typische muzikale beweging grafisch te beschrijven. Het is beslist niet noodzakelijk dat men deze notenbeelden echt kan lezen. Zeker, ze geven de muzikaal geschoolde een duidelijke muzikale informatie, maar deze relatief eenvoudige notenbeelden kunnen ook op de niet geschoolde visueel suggestief werken en daardoor een bijdrage leveren aan het herkennen en onthouden van muzikale kenmerken en bouwstenen.
- Een “partituur in woorden” bevat een muzikale analyse, die in een normale orkest-partituur of in een piano-uittreksel ontbreekt. Een dergelijke analyse zal door de muzikaal geschoolde alleen na veel studie in de orkest-partituur – een pianouittreksel is daar zelfs ongeschikt voor – kunnen worden gemaakt.
- Een “partituur in woorden” is bedoeld om tijdens het beluisteren van de muziek gelezen te worden.
Het lezen van een analyse in één of ander boek en het horen van de muziek vinden dan ook niet meer na elkaar, maar gelijktijdig plaats. Tot op heden is degene die een werk beter wil leren kennen genoodzaakt eerst analyses in boeken “droog” te lezen. Vervolgens moet hij bij het beluisteren van de muziek blijk geven van goede oren, een goed geheugen en een goed begrip voor hetgeen hij daarvoor gelezen heeft, wil hij in staat zijn op de juiste momenten één en ander ook te horen en te herkennen.
Met een “partituur in woorden” wordt men gelijktijdig met het beluisteren van de muziek met de muzikale analyse geconfronteerd. Daarom is het werkelijk mogelijk de muziek op het moment van horen ook analytisch en dus bewuster te beleven. - De muzikale informatie is veelomvattend en diepgaand. Het principe van de notatiewijze in de “partituur in woorden” is echter zodanig, dat men gemakkelijk een selectie uit deze overvloedige muzikale informatie kan maken. Daardoor wordt het mogelijk dat een ieder – d.w.z. zowel de leek als de vakman – geheel individueel het niveau van de muzikale analyse kan kiezen dat past bij zijn eigen ervaring en mogelijkheden. De leek kan zich eenvoudig beperken tot de hoofdzaken – meestal de motieven; heeft men meer ervaring, betere oren of een groter concentratievermogen, dan wordt men er als vanzelf toe uitgedaagd het niveau te verhogen tot op een hoog niveau van motivische, instrumentale en harmonische analyse.
Een “partituur in woorden” geeft zowel de muzikale leek als de muzikaal geschoolde de mogelijkheid om op een zeer snelle manier een opera muzikaal te doorgronden en daardoor bewuster te beleven. Het lezen zal de eerste keer zeer zeker vreemd aan doen. Het is onmogelijk bij het beluisteren van de muziek al het in een “partituur in woor- den” vermelde tegelijkertijd te kunnen lezen en herkennen. Daarvoor is de informatie te complex en te uitgebreid. Selektief lezen is absoluut noodza- kelijk. Als U de hierna te geven adviezen voor “selektief lezen” goed na- volgt (zie blz. 22 en 23), zal U echter weldra met de methode vertrouwd raken. - Veel voor de gemiddelde luisteraar “verborgen” muzikale gebeurtenissen zullen gaan leven. Om er enkele te noemen:
- Men gaat de muzikale struktuur van de motieven bewust beleven, daar steeds met grafische tekens de belangrijkste muzikale kenmerken ach- ter de motiefnaam zijn genoteerd. Telkens als een motief klinkt is het wederom met zijn naam en deze grafische tekens vermeld. De motieven worden daardoor beter begrepen en onthouden, ze komen meer tot le- ven en worden dus intensiever in hun zeggingskracht beleefd.
- Tegelijkertijd klinkende motieven leert men steeds beter van elkaar te onderscheiden. Ten eerste geeft de “partituur in woorden” aan welke motieven er klinken en men dus met het oor moet trachten te “vangen”. Ten tweede roepen de grafische tekens steeds weer in herinnering waaraan de betreffende motieven qua struktuur te herkennen zijn. Ten derde kan de tevens vermelde instrumentatie nog helpen deze motieven via de klankkleur van de instrumenten met het oor te herkennen en van elkaar te onderscheiden.
- Regelmatig voorkomende melodische bewegingen – zoals bepaalde inter- vallen, stijgende of dalende melodische lijnen – en ritmische elementen – zoals synkopen, tremolo’s, triolen – gaat men bewuster horen. Men wordt zich steeds meer bewust hoe melodische bewegingen en ritmi- sche elementen concreet met de totale dramatische context samenhan- gen en hun specifieke dramatische bijdrage leveren.
- Men gaat bewuster naar de klankkleur en werkingskracht van de diverse instrumenten en instrumentengroepen luisteren. Naast de instrumenten, die motieven of typische melodische figuren laten horen en daarbij ook genoteerd zijn, is er meestal ook sprake van nog andere instrumenten, die voor verdere kleuring en de harmonie zorgen. Ook deze “overige instrumentatie” is overal aangegeven. Daardoor kan men zich van steeds meer kleurveranderingen door wisselende instrumentale be- geleidingen bewust worden. Ook hierdoor gaat men verfijnder en inten- siever luisteren naar wat de muziek aan het gehele muziekdramatische gebeuren heeft toe te voegen. Door te ontdekken hoe en waarvoor de diverse instrumenten door de grote toondichters worden gebruikt gaan deze instrumenten bovendien veel meer een eigen identiteit, een eigen gezicht krijgen.
De eerste stap is dat men de oren steeds meer gaat spitsen voor de vele klankkleurveranderingen, nog ongeacht de vraag welke instrumen- ten wegvallen en welke er bijkomen. Heeft men meer ervaring en con- centratievermogen, of tijdens langzaam verlopende passages, dan kan men een stap verder gaan en meer aandacht gaan geven aan de vraag welke instrumenten die kleurveranderingen veroorzaken. - De harmonieën bepalen in hoge mate de sfeer waarin een muzikaal ge- beuren zich afspeelt. De 24 toonaarden zijn door de grote componisten met een ijzingwekkende consequentie gebruikt om te onderscheiden sferen op te roepen. Afhankelijk van onze muzikaliteit en kennis kunnen wij daar meer of minder door begrijpen wat de partituur te vertellen heeft. Maar door de theoretische analyse kunnen we ook omgekeerd ons muzikale waarnemingsvermogen stimuleren en verfijnen. De harmo- nieleer is één der moeilijkste vakgebieden van de muziektheorie en dus een ontoegankelijk terrein voor de leek. Maar de leek heeft wel oren en al zeggen de namen van de toonaarden hem niets, hij kan weldegelijk zijn vermogen ontwikkelen om betekenisvolle toonaard-wisselingen, waardoor de gehele sfeer verandert, waar te nemen. Tot in een hoge mate van verfijning zijn deze toonaard-wisselingen overal aangegeven. De leek kan zijn manier van luisteren reeds op een enorme wijze verfij- nen als hij alleen maar probeert te horen dat er sprake is van een toonaard-wisseling, ongeacht nog de vraag welke. Is men enigszins thuis in de harmonieleer, dan kan men zich ook verdiepen in de aard van deze toonaard-wisselingen.
- Voor de meesten onder ons is het onmogelijk de diverse stemmen in een ensemble te onderscheiden, laat staan woordelijk te verstaan. In een gewone orkest-partituur of een pianouittreksel zijn de stemmen in een ensemble zo boven elkaar geplaatst, dat men eenvoudig kan volgen wat iedere zanger op een bepaald moment zingt. Tekstboekjes bieden bij en- sembles echter geen enkele houvast meer, daar de gelijktijdig gezongen teksten niet onder elkaar, maar achter elkaar en zonder de herhalingen zijn genoteerd. De “partituur in woorden” biedt als een orkest-partituur of piano-uittreksel de mogelijkheid om de diverse stemmen te onderscheiden en woordelijk te kunnen volgen wat ze in een ensemble zingen.
- U zult merken dat het lezen van “partituren in woorden” tijdens het luis- teren naar een opname concentratie afdwingt en U direkt al veel meer doet horen. Bovendien zal U merken dat U niet alleen aktiever, bewuster en geconcentreerder, maar ook langduriger kan blijven luisteren dan wan- neer U op de gebruikelijke wijze naar muziek luistert. Onbewust wordt Uw concentratie blijkbaar “gebannen”.
- Hoe vaker U met een “partituur in woorden” een opera-opname be- luistert, hoe meer het werk tot in de details tot leven komt. Beluistert U hetzelfde werk vervolgens zonder de “partituur in woorden”, bijvoorbeeld tijdens een theateruitvoering, dan zal de beleving veel bewuster, intenser en rijker zijn dan zonder deze voorbereiding.
- Deze methode heeft ook vele gunstige neveneffecten.
- De meeste mensen luisteren in het algemeen slechts zeer beperkt naar het muzikale spel met motieven, toonaarden en instrumentatie. Dat is ook heel begrijpelijk, want dit vergt, naast aanleg en kennis ook ervaring en concentratie. Regelmatig naar muziek luisteren met een “partituur in woor- den” leidt ertoe, dat men ook in het algemeen beter gaat luisteren en zijn concentratie-vermogen opvoert.
- Noch veel belangrijker is echter het volgende neveneffect: Velen beleven muziek onbewust, louter emotioneel. Maar de grote partituren hebben een rijke gedachten- en gevoelswereld. Willen wij die tenvolle beleven, dan zul- len wij ze met hart èn hoofd moeten leren ervaren. De lading en zeg- gingskracht van intervallen, melodische lijnen, van instrumentale en har- monische kleuren, van typische ritmische bewegingen e.d. vormen de taal waarin de muziek zijn gevoelens en gedachten uitspreekt. De “partituren in woorden” onthullen deze taal en de regelmatige gebruiker zal zich als vanzelf steeds meer van deze taal bewust worden. Deze toegenomen “taalkennis” zal zijn vruchten afwerpen: gaandeweg zullen ook andere composities als vanzelf wezenlijker worden verstaan. Twintig jaar ervaring en uitspraken van honderden gebruikers hebben hiervoor het bewijs geleverd.
De “partituur in woorden” is geheel in de Duitse taal genoteerd.
Het samenstellen van een “partituur in woorden” is uitermate tijdrovend en het is de schrijver daarom niet mogelijk diverse taalversies te vervaardigen. De keuze voor de Duitse taal ligt om de volgende redenen voor de hand:
Het merendeel van de grote symbolische muziekdramatische werken uit onze cultuur is Duitstalig en wordt in het Duits gezongen. Daarom is beheersing van de Duitse taal in de meeste gevallen vanwege het tekstboek al een zekere vereiste. De namen van de motieven van deze werken zijn traditioneel ook reeds Duits of kunnen het beste in die taal benoemd worden, omdat ze met karakters en begrippen uit een Duitstalig tekstboek verbonden zijn. Bovendien zijn de meeste opera- theaters en dus het meeste opera-publiek in het Duitstalige gebied te vinden. Vandaar dat alle “partituren in woorden” in de Duitse taal zijn genoteerd.